Regularne testy i konserwacja oświetlenia awaryjnego: gwarancja bezpieczeństwa i zgodności z przepisami

Oświetlenie awaryjne to jeden z fundamentalnych systemów bezpieczeństwa w każdym budynku użyteczności publicznej, zakładzie pracy czy obiekcie zamieszkania zbiorowego. Jego głównym zadaniem jest zapewnienie odpowiednich warunków do bezpiecznej ewakuacji ludzi w przypadku zaniku zasilania podstawowego lub innej sytuacji kryzysowej, takiej jak pożar. Niestety, często traktowane jest jako element pasywny, o którym przypominamy sobie dopiero, gdy zawiedzie. Tymczasem, aby system ten mógł spełnić swoją krytyczną rolę, musi być w pełni sprawny i niezawodny. Kluczem do osiągnięcia tego celu są regularne testy i skrupulatna konserwacja, które nie tylko wynikają z obowiązku prawnego, ale przede wszystkim stanowią realną gwarancję bezpieczeństwa dla użytkowników obiektu. Zaniedbania w tym zakresie mogą mieć tragiczne konsekwencje. W tym artykule wyjaśnimy, dlaczego systematyczne sprawdzanie stanu technicznego oświetlenia awaryjnego jest niezbędne i jak prawidłowo przeprowadzać te procedury, wskazując również na nowoczesne rozwiązania firmy Awex, które znacząco ułatwiają to zadanie.

Dlaczego oświetlenie awaryjne jest tak ważne?

Wyobraźmy sobie sytuację nagłego zaniku zasilania w biurowcu, centrum handlowym czy hali produkcyjnej. Ciemność, dezorientacja, a często i panika – to naturalne reakcje ludzi znajdujących się w nieznanym lub słabo oświetlonym otoczeniu. Właśnie w takich momentach aktywuje się oświetlenie awaryjne, którego podstawowe funkcje to:

• oświetlenie dróg ewakuacyjnych: wskazanie bezpiecznej drogi wyjścia z budynku, oświetlenie schodów, korytarzy, zmian kierunku,
• oświetlenie znaków bezpieczeństwa: zapewnienie widoczności piktogramów wskazujących kierunek ewakuacji, lokalizację sprzętu PPOŻ (gaśnic, hydrantów), apteczek czy przycisków alarmowych,
• oświetlenie stref otwartych (antypaniczne): zapobieganie panice w dużych przestrzeniach (np. hale, sale konferencyjne), umożliwiając identyfikację otoczenia i bezpieczne dotarcie do dróg ewakuacyjnych,
• oświetlenie stref wysokiego ryzyka: zapewnienie odpowiedniego oświetlenia przy stanowiskach pracy o szczególnym zagrożeniu, umożliwiając bezpieczne zakończenie potencjalnie niebezpiecznych procesów przed ewakuacją.

Sprawne oświetlenie awaryjne ratuje życie, minimalizując ryzyko wypadków podczas ewakuacji i skracając jej czas. Jest to inwestycja w bezpieczeństwo, której nie można lekceważyć.

Podstawy prawne i normatywne – co musisz wiedzieć?

Obowiązek stosowania, a co za tym idzie, utrzymania w należytym stanie technicznym oświetlenia awaryjnego, wynika bezpośrednio z polskich przepisów prawa oraz zharmonizowanych norm europejskich. Kluczowe regulacje to:

• Prawo Budowlane: nakłada ogólny obowiązek utrzymania obiektu budowlanego w należytym stanie technicznym, zapewniającym bezpieczeństwo użytkowników.
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów: ¹ precyzuje wymagania dotyczące systemów bezpieczeństwa, w tym oświetlenia awaryjnego, oraz wskazuje na konieczność przeprowadzania regularnych przeglądów i konserwacji.
• Norma PN-EN 1838 "Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne": określa wymagania dotyczące parametrów oświetleniowych (natężenie, równomierność, czas działania) dla różnych stref i dróg ewakuacyjnych.
• Norma PN-EN 50172 "Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego": to kluczowa norma z punktu widzenia utrzymania systemu. Nakłada ona na właściciela lub zarządcę budynku obowiązek zapewnienia regularnych testów, konserwacji oraz prowadzenia dokumentacji (dziennika) systemu oświetlenia awaryjnego.

Należy pamiętać, że odpowiedzialność za zapewnienie sprawności i zgodności systemu oświetlenia awaryjnego z przepisami spoczywa na właścicielu lub zarządcy obiektu. Niewypełnienie tych obowiązków może skutkować nie tylko sankcjami administracyjnymi (np. ze strony Państwowej Straży Pożarnej), ale również problemami z uzyskaniem odszkodowania od ubezpieczyciela w razie zdarzenia, a w najgorszym wypadku – odpowiedzialnością karną, jeśli zaniedbania przyczynią się do wypadku.

Rodzaje testów oświetlenia awaryjnego – co i jak często sprawdzać?

Norma PN-EN 50172 precyzyjnie określa minimalne wymagania dotyczące częstotliwości i zakresu testów oświetlenia awaryjnego. Systematyczność jest tu kluczowa.

Testy codzienne/wizualne (jeśli dotyczy systemu centralnego)

W przypadku systemów z centralną baterią lub centralnym monitoringiem, należy codziennie sprawdzać wskazania na panelu sterującym, aby upewnić się, że system jest w pełni sprawny i nie sygnalizuje żadnych błędów.

Testy miesięczne (funkcjonalne)

• cel: sprawdzenie, czy każda oprawa awaryjna prawidłowo przełącza się na zasilanie awaryjne (bateryjne) i czy źródło światła (LED) działa.
• procedura: polega na symulacji zaniku zasilania podstawowego na czas wystarczający do wizualnego potwierdzenia zadziałania wszystkich opraw w systemie. Czas ten nie musi być długi, ale musi pozwolić na obejście obiektu i kontrolę każdej oprawy. Należy również sprawdzić poprawność działania wskaźników stanu (jeśli występują).
• częstotliwość: minimum raz w miesiącu.

Testy roczne (pełnej autonomii)

• cel: weryfikacja, czy akumulatory w oprawach (lub centralna bateria) mają wystarczającą pojemność, aby zapewnić świecenie przez wymagany, pełny czas autonomii (zazwyczaj 1 godzina lub 3 godziny, w zależności od wymagań dla danego obiektu).
• procedura: polega na symulacji zaniku zasilania podstawowego i pozostawieniu systemu w trybie awaryjnym przez cały znamionowy czas działania (np. 1h). Podczas testu oraz bezpośrednio po nim należy sprawdzić, czy wszystkie oprawy świeciły przez wymagany czas i czy nie wystąpiły żadne awarie. Test ten jest krytyczny, ponieważ sama zdolność do chwilowego włączenia się (sprawdzana w teście miesięcznym) nie gwarantuje, że oprawa będzie świecić wystarczająco długo podczas rzeczywistej, dłuższej ewakuacji.
• częstotliwość: minimum raz w roku.

Wyniki wszystkich przeprowadzonych testów muszą być skrupulatnie odnotowane w dzienniku oświetlenia awaryjnego.

Prawidłowa konserwacja – więcej niż tylko testowanie

Testy funkcjonalne i autonomii to podstawa, ale pełna konserwacja systemu oświetlenia awaryjnego obejmuje szerszy zakres działań, które zapewniają jego długoterminową sprawność i niezawodność:

• czyszczenie opraw i piktogramów: regularne usuwanie kurzu i zabrudzeń z kloszy opraw oraz znaków ewakuacyjnych jest kluczowe dla zapewnienia odpowiedniego natężenia światła i widoczności. Brudna oprawa może emitować znacznie mniej światła niż jej parametry znamionowe,
• sprawdzanie stanu technicznego: kontrola obudów opraw pod kątem uszkodzeń mechanicznych, pęknięć, szczelności (szczególnie w trudnych warunkach), a także stabilności mocowania,
• kontrola połączeń elektrycznych: sprawdzanie zacisków i przewodów pod kątem poluzowania czy korozji,
• wymiana zużytych lub uszkodzonych komponentów: dotyczy to przede wszystkim akumulatorów, które mają ograniczoną żywotność (zwykle kilka lat) i tracą pojemność w miarę upływu czasu, nawet jeśli testy roczne są jeszcze pozytywne. Wymianie mogą podlegać również źródła światła (choć LED są bardzo trwałe) czy uszkodzone moduły elektroniczne. Ważne jest, aby stosować oryginalne części zamienne lub komponenty o parametrach zgodnych z zaleceniami producenta, takie jak te oferowane przez Awex, co gwarantuje zachowanie parametrów i certyfikacji oprawy.

Dokumentacja – klucz do zgodności i odpowiedzialności

Jak wspomniano, norma PN-EN 50172 wymaga prowadzenia dziennika (książki) oświetlenia awaryjnego. Jest to niezwykle ważny dokument, stanowiący dowód na wypełnianie obowiązków przez zarządcę obiektu. Powinien on zawierać co najmniej następujące informacje:

• data każdego przeprowadzonego testu (miesięcznego, rocznego) i przeglądu konserwacyjnego,
• rodzaj przeprowadzonego testu/przeglądu,
• jednoznaczne wyniki dla każdej oprawy lub całego systemu (sprawny/niesprawny),
• szczegółowy opis wszelkich zidentyfikowanych usterek lub uszkodzeń,
• opis podjętych działań naprawczych i data ich wykonania,
• podpis osoby odpowiedzialnej za przeprowadzenie czynności i wpis.

Dziennik powinien być przechowywany w obiekcie i udostępniany na żądanie organom kontrolnym (np. PSP). Rzetelnie prowadzona dokumentacja jest nieoceniona podczas inspekcji oraz w procesach odszkodowawczych.

Jak Awex ułatwia testowanie i konserwację? Nowoczesne systemy

Ręczne przeprowadzanie comiesięcznych i corocznych testów, szczególnie w dużych obiektach z setkami opraw, jest czasochłonne, kosztowne i podatne na błędy ludzkie. Na szczęście, nowoczesna technologia oferuje rozwiązania, które automatyzują i upraszczają ten proces, jednocześnie zwiększając niezawodność systemu. Firma Awex jest liderem we wdrażaniu takich innowacyjnych systemów:

• Systemy autotestujące (AT): Oprawy awaryjne wyposażone w funkcję autotestu (oznaczenie AT) samodzielnie przeprowadzają zaprogramowane testy funkcjonalne (miesięczne) i testy pełnej autonomii (roczne). Wynik testu jest sygnalizowany za pomocą diody LED na obudowie oprawy (np. zielona – OK, czerwona/żółta – błąd). Znacząco redukuje to czas potrzebny na inspekcję – konserwator musi jedynie wizualnie sprawdzić stan diod, zamiast ręcznie uruchamiać test dla każdej oprawy. Awex oferuje szeroką gamę opraw awaryjnych w wersji AT.
• Systemy centralnego monitoringu: To najbardziej zaawansowane rozwiązania, idealne dla dużych i złożonych obiektów.
  • System z adresowalnym testowaniem (np. Awex RUBIC): Każda oprawa w systemie ma unikalny adres i komunikuje się z jednostką centralną. Centrala automatycznie inicjuje testy (miesięczne, roczne) dla wszystkich lub wybranych opraw zgodnie z harmonogramem, zbiera wyniki i natychmiast raportuje wszelkie awarie (oprawy, baterii, komunikacji) z dokładną lokalizacją. Dziennik zdarzeń jest tworzony automatycznie.
  • System centralnej baterii z monitoringiem (np. Awex DATA 2): W tym systemie wszystkie oprawy awaryjne są zasilane z centralnej jednostki bateryjnej podczas zaniku zasilania podstawowego. Jednostka centralna nie tylko zapewnia zasilanie, ale również stale monitoruje stan podłączonych opraw (lub grup opraw) i linii, raportując awarie i automatycznie przeprowadzając testy. Jest to rozwiązanie często wymagane w obiektach o podwyższonych wymaganiach bezpieczeństwa.

Korzyści z zastosowania systemów monitoringu Awex są ogromne:

• oszczędność czasu i kosztów: automatyzacja testów eliminuje potrzebę czasochłonnych, ręcznych inspekcji,
• większa niezawodność: ciągły monitoring i natychmiastowe powiadomienia o awariach pozwalają na szybką reakcję i naprawę,
• dokładna dokumentacja: automatyczne generowanie raportów i dzienników zdarzeń zapewnia pełną zgodność z normami i ułatwia zarządzanie systemem,
• łatwość zarządzania: centralny panel kontrolny daje pełny przegląd stanu systemu w całym obiekcie.

Kto może przeprowadzać testy i konserwację?

Testy i konserwacja oświetlenia awaryjnego powinny być przeprowadzane przez osoby kompetentne, posiadające odpowiednią wiedzę na temat działania tych systemów, obowiązujących norm i przepisów, a także posiadające wymagane uprawnienia elektryczne (np. świadectwo kwalifikacyjne SEP grupy 1 w zakresie eksploatacji dla instalacji do 1kV). Może to być odpowiednio przeszkolony personel techniczny obiektu lub wyspecjalizowana firma zewnętrzna świadcząca usługi serwisowe.

Podsumowanie

Regularne testy i konserwacja oświetlenia awaryjnego to nie biurokratyczny wymóg, lecz fundamentalny element zapewnienia bezpieczeństwa ludzi przebywających w budynku. Zaniedbanie tych obowiązków jest nie tylko niezgodne z prawem, ale stanowi realne zagrożenie w sytuacji kryzysowej. Dzięki nowoczesnym rozwiązaniom, takim jak systemy autotestujące czy centralny monitoring oferowane przez firmę Awex, utrzymanie systemu oświetlenia awaryjnego w nienagannej kondycji staje się znacznie prostsze, efektywniejsze i bardziej niezawodne.

Zachęcamy wszystkich właścicieli i zarządców budynków do krytycznego przeglądu swoich procedur testowania i konserwacji oświetlenia awaryjnego. Jeśli szukają Państwo sprawdzonych, zgodnych z normami opraw awaryjnych lub rozważają wdrożenie nowoczesnych systemów automatyzujących nadzór nad bezpieczeństwem, eksperci Awex są do Państwa dyspozycji, oferując wsparcie techniczne i najwyższej jakości produkty. Pamiętajmy – inwestycja w sprawne oświetlenie awaryjne to inwestycja w ludzkie życie.