35 lat samorządu terytorialnego w III RP. Jak wyglądała pierwsza Rada i Zarząd Dzielnicy?

W tym artykule przeczytasz o:

• pierwszych wyborach samorządowych po transformacji ustrojowej;
• pierwszym samorządzie na "wielkim Żoliborzu";
• wyborze Aliny Janowskiej-Zabłockiej na przewodniczącą Rady Dzielnicy w kadencji 1990-94;
• wyborze Józefa Menesa na burmistrza dzielnicy w kadencji 1990-94;
• pierwszych decyzjach Rady Dzielnicy pierwszej kadencji;
• zmianach nazw ulic w 1993 r.;
• pierwszych próbach odwołania Zarządu Dzielnicy Żoliborz w 1993 r.

Tło historyczne — transformacja 1989–1990

Transformacja ustrojowa w Polsce po upadku komunizmu rozpoczęła się w 1989 r. Wówczas doszło do słynnych wyborów czerwcowych, przeprowadzonych 4 i 18 czerwca 1989 r. według zasad uzgodnionych podczas obrad Okrągłego Stołu. Po nieudanej próbie utworzenia rządu przez Czesława Kiszczaka udało się powołać gabinet Tadeusza Mazowieckiego, który zapoczątkował proces przemian. Na zmiany w samorządach terytorialnych trzeba jednak było poczekać jeszcze rok. To właśnie z inicjatywy premiera Mazowieckiego zarządzono pierwsze wybory samorządowe, które odbyły się 27 maja 1990 r.

Struktura Rady i specyfika „wielkiego Żoliborza”

Struktura Rady Dzielnicy wyglądała wówczas zupełnie inaczej niż ta znana współcześnie. W kadencji 1990–1994 było łącznie 54 radnych, spośród których 50 wybierało pierwszy Zarząd Dzielnicy Żoliborz. W trakcie kadencji doszło do kilku wygaśnięć mandatów oraz rezygnacji, co skutkowało powołaniem nowych radnych. Warto pamiętać, że w tamtym czasie funkcjonował tzw. „wielki Żoliborz” – radnych wybierano zarówno z obszaru dzisiejszego Żoliborza, jak i z terenów obecnej Dzielnicy Bielany. Wcześniej władzę samorządową na tych terenach sprawowała Dzielnicowa Rada Narodowa Warszawa–Żoliborz wraz z Urzędem Dzielnicowym, na czele którego stał nie burmistrz, lecz naczelnik dzielnicy. Ostatnim naczelnikiem był Józef Lewandowski.

Pierwsza sesja — wybór przewodniczącego i zastępców

Po demokratycznych wyborach do samorządu terytorialnego pierwsza Rada Dzielnicy podjęła 9 uchwał, spośród których 5 miało szczególne znaczenie. Podczas pierwszej sesji Rady Dzielnicy, która odbyła się 6 czerwca 1990 r., pierwszą uchwałą był wybór przewodniczącego. Radni zgłosili trzy kandydatury: Alinę Janowską-Zabłocką, Wojciecha Górskiego oraz Barbarę Koczoń. W wyniku głosowania, w którym poparło ją 34 radnych, na Przewodniczącą Rady wybrano Alinę Janowską-Zabłocką – znaną aktorkę teatralną, filmową i telewizyjną, a prywatnie żonę Wojciecha Zabłockiego, wybitnego architekta, szermierza i olimpijczyka. Małżeństwo mieszkało w willi przy ul. Kaniowskiej na Żoliborzu Oficerskim, zaprojektowanej przez samego Zabłockiego. Podczas Powstania Warszawskiego Alina Janowska pełniła funkcję łączniczki dowództwa batalionu „Kiliński”. Obecnie sala konferencyjna, w której odbywają się posiedzenia radnych, nosi jej imię.

Drugą uchwałą Rady Dzielnicy w kadencji 1990–1994 był wybór zastępców przewodniczącej. Po głosowaniu funkcje te objęli Wojciech Górski, Adam Berthold i Henryk Klata. Zgłoszono również czwartą kandydaturę – Pawła Solskiego, który nie uzyskał wymaganej bezwzględnej większości.

Wybór burmistrza i przedstawicieli do Rady Warszawy i Sejmiku 

Trzecią uchwałą pierwszej sesji był wybór burmistrza Dzielnicy Żoliborz. Zgłoszono kandydaturę Józefa Menesa, który otrzymał poparcie 38 radnych.

Czwarta uchwała dotyczyła wyboru członków Rady Warszawy. Obecnie mieszkańcy samodzielnie wybierają swoich przedstawicieli do Rady Miasta, natomiast 35 lat temu decydowali o tym radni dzielnicowi – podobnie jak w przypadku wyboru burmistrza. Rada Dzielnicy zgłosiła siedem kandydatur, spośród których wybrano cztery osoby: Barbarę Rossmann, Wojciecha Wojtysiaka, Piotra Wójcika oraz Marka Kaniewskiego.

Podobne zasady obowiązywały w przypadku wyborów do Sejmiku Samorządowego. Delegatami zostali: Małgorzata Poręba, Bogumił Bartolik, Bohdan Jastrzębski, Wiesław Królicki i Piotr Bratkowski.

Druga sesja — struktura Zarządu, sekretarz i skarbnik

Z kolei podczas drugiej sesji Rady Dzielnicy, która odbyła się 13 czerwca 1990 r., podjęto kolejne pięć uchwał. Pierwsza z nich dotyczyła struktury Zarządu Dzielnicy, który miał się składać z siedmiu członków: burmistrza, dwóch zastępców oraz czterech członków. Następnie Rada wybrała członków Zarządu. Zostali nimi: Tomasz Cymerman, Małgorzata Poręba, Wojciech Wojtysiak oraz Teresa Zimowska. Radni powołali także sekretarza dzielnicy – Joannę Fabisiak – oraz skarbnika, którym została Eugenia Sokołowska.

Usunięcie tablic z Mauzoleum Hibnera, Kniewskiego i Rutkowskiego

Interesującą kwestią była pierwsza merytoryczna uchwała, jaką podjęła Rada podczas sesji 13 czerwca 1990 r. Dotyczyła ona usunięcia tablic w Mauzoleum Hibnera, Kniewskiego i Rutkowskiego. Tablice wraz z mauzoleum znajdowały się na terenie ówczesnego Parku Hibnera (dziś: Park Fosa i Stoki Cytadeli). O ile sam pomnik–mauzoleum przetrwał aż do 2018 r., o tyle inskrypcje zostały usunięte na mocy uchwały nr 15/II.

W treści uchwały czytamy:

„Wychodząc naprzeciw życzeniom mieszkańców, wyrażanym na spotkaniach wyborczych, Rada Dzielnicy Żoliborz postanawia zlikwidować relikty stalinowsko-bierutowskiej propagandy dla Rzeczypospolitej w postaci trzech tablic, upamiętniających agentów obcego państwa, umieszczonych na murze Cytadeli, w Fosie od strony ulicy Kaniowskiej, o treści obrażającej uczucia narodu polskiego:

I tablica: „Wieczna chwała bohaterom, którzy padli w walce”
II tablica: „O Polskę socjalistyczną”
III tablica: „W tym miejscu 21 VIII 1925 r. rozstrzelani zostali z rozkazu zbrodniczych rządów burżuazji mężni żołnierze KPP i KZMP Władysław Hibner, Władysław Kniewski, Henryk Rutkowski”

Uchwała zobowiązała Burmistrza Dzielnicy do wykonania postanowienia w możliwie najkrótszym czasie. Sam monument, wykonany z brązu i granitu, powstał w 1950 r. według projektu Zygmunta Stępińskiego i Kazimierza Marczewskiego. Odsłonięcia dokonali Józef Cyrankiewicz, Hilary Minc oraz inni członkowie Biura Politycznego KC PZPR.

Trzecia sesja — powołania, komisje merytoryczne i zmiany w Zarządzie

Jeszcze w czerwcu 1990 r. odbyła się trzecia sesja Rady Dzielnicy Żoliborz. Podczas niej na Zastępcę Burmistrza powołano Annę Rozwadowską. Utworzono również komisje merytoryczne. Do wyboru drugiego zastępcy trzeba było jednak poczekać do 22 listopada 1990 r., kiedy funkcję tę objął Marek Stańczyk. Z kolei 18 stycznia 1991 r. Rada powołała dwóch kolejnych członków Zarządu – Zbigniewa Dubiela i Edwarda Malinowskiego, dotychczasowych radnych. Od tego momentu Zarząd liczył dziewięć osób.

22 stycznia 1992 r. swoją rezygnację z funkcji złożyła Anna Rozwadowska. Dopiero rok później, 13 stycznia 1993 r., powołano nową zastępczynię – Annę Limanowską. Wkrótce, w marcu 1993 r., rezygnację złożył także Tomasz Cymerman.

Dekomunizacja nazw ulic w 1993 r.

Rok 1993 przyniósł dekomunizację wielu nazw ulic na Żoliborzu. W marcu zmieniono nazwę ulicy Juliusza Rydygiera na Ludwika Rydygiera, a w październiku ul. Marchlewskiego na aleję Jana Pawła II. Rada Dzielnicy postanowiła również upamiętnić ks. Jerzego Popiełuszkę, kapelana „Solidarności” zamordowanego przez SB. Radni zdecydowali o zmianie nazwy ul. Stołecznej na ul. ks. Jerzego Popiełuszki. Spotkało się to jednak z szeroką krytyką, ponieważ dawna nazwa funkcjonowała już przed wojną i była silnie zakorzeniona w lokalnej tradycji.

Tarcia polityczne i wnioski o odwołania (1993–1994)

Pod koniec 1993 r. pojawiły się pierwsze poważniejsze tarcia. 17 listopada 1993 r. Rada rozpatrywała wniosek o odwołanie Zarządu Dzielnicy, złożony miesiąc wcześniej przez Marka Kellera, Andrzeja Perego, Barbarę Radecką i Wiesława Rzepkę. Po analizie opinii Komisji Rewizyjnej postanowiono jednak Zarządu nie odwoływać.

Na grudniowej sesji rozpatrywano z kolei wniosek Wojciecha Górskiego, Magdaleny Jęczmyk, Wiesława Rzepki i Wojciecha Wiatraka o odwołanie Górskiego z funkcji zastępcy przewodniczącej. Także i ten wniosek nie uzyskał poparcia Rady.

Podczas tej samej sesji radni Roman Gołąb, Marek Keller, Barbara Koczoń i Wiesław Królicki bezskutecznie próbowali odwołać Burmistrza Dzielnicy Józefa Menesa. Inaczej potoczyły się losy zastępcy burmistrza Marka Stańczyka. Na wniosek radnych Bogumiła Bartolika, Małgorzaty Poręby, Waldemara Siwińskiego i Stanisława Ugniewskiego, po analizie opinii Komisji Rewizyjnej, postanowiono go odwołać z dniem 23 lutego 1994 r. Niespełna miesiąc później rezygnację z funkcji drugiej zastępczyni burmistrza złożyła Anna Limanowska.

Zmiany administracyjne 1994 r.

Przy kolejnych wyborach zaszły duże zmiany w podziale administracyjnym. Dotychczasowa gmina-dzielnica Żoliborz została w 1994 r. podzielona – Bielany stały się odrębną gminą, natomiast Żoliborz jako dzielnica znalazł się w strukturze nowo utworzonej Gminy Warszawa–Centrum. W ten sposób przez kolejne osiem lat Żoliborz nie miał własnego burmistrza, lecz dyrektora dzielnicy.

Pełna lista radnych kadencji 1990–1994:

Bartolik Bogumił, Berthold Adam, Bartkowski Piotr, Cieślak Grzegorz, Cymerman Tomasz, Droźdż Janusz, Dubiel Zbigniew, Fabisiak Joanna, Fijałkowski Janusz, Friedrich Adam, Gołąb Roman, Gołas Zbigniew, Górski Wojciech, Grysiński Andrzej, Hlebowicz-Mularczyk Bożena, Jacoń Bronisław, Jęczmyk Magdalena, Jagiełło Olgierd, Janowska-Zabłocka Alina, Jastrzębski Bohdan, Kaniewski Marek, Keller Marek, Kisielnicka Jadwiga, Klata Henryk, Koczoń Barbara, Komorowski Andrzej, Korzeniowski Bolesław, Koślicki Wiesław Andrzej, Łopuszyński Jerzy, Malinowski Edward, Maniszewska Ewa, Menes Józef, Mikusiński Wiktor, Olczak Wojciech, Oliwa Robert, Pasternak Marcin, Pery Andrzej, Pieśniak Jacek, Poręba Małgorzata, Radecka Barbara, Rossmann Barbara, Różalska Małgorzata, Rzepka Wiesław, Siwiński Waldemar, Sobieraj Bohdan, Solski Paweł, Szyliński Bogdan, Ugniewski Stanisław, Wiatrak Wojciech, Wojtysiak Wojciech, Wójcik Piotr, Wolańska-Wierzbańska Krystyna, Zimowska Teresa, Zieliński Janusz.