Historia dwóch różnych „X kolonii”

Dom Robotniczy typu „Warszawa 2 (seria 1)” przy ul. Krasińskiego 20

W bezpośrednim sąsiedztwie z domem C IV kolonii WSM Stowarzyszenie Budowlano-Mieszkaniowe Zakładów Ubezpieczeń Społecznych od września 1930 do sierpnia 1931 rozpoczęło budowę Domu Robotniczego typu „Warszawa 2(seria 1)” według projektu Józefa Szanajcy. Budynek na planie kwadratu z przestronnym dziedzińcem zaprojektowano w kwartale ulic Krasińskiego - Trentowskiego (obecnie Jaśkiewicza) - Sarbiewskiego - Stołecznej (obecnie ks. Popiełuszki). Od początku budynek Krasińskiego 20 został niejako włączony w wielki kompleks osiedlowy WSM. W budynku znajduje się ok. 220 mieszkań - głównie 1 1/2, 2 1/2 - izbówki. Wewnątrz bloku postał przestrzenny, słoneczny dziedziniec, z którego prowadziły wejścia do poszczególnych klatek schodowych. Na jego terenie uwzględniono teren zieleni oraz plac zabaw dla dzieci (pawilonik, piaskownica i brodzik). Komunikacja z dziedzińca na zewnątrz rozłożona jest między trzy bramy: dwie od strony ul. Krasińskiego oraz jedna od strony ul. Sarbiewskiego.

Budynek został opracowany niezwykle starannie. Szanajca mimo skromnych możliwości, realizował zasadę architektury integrującej różne dziedziny, tj. organizacja przestrzeni i walor plastyczny. Wysokie skrzydła budynku posiadają duże okna, które odciążają skalę brył budynku. Ponadto mieszkania wyposażono w balkony o charakterystycznych balustradach z cienkich płyt cementowych i siatki metalowej. Dłuższe balkony przynależne do większych mieszkań zwieńczone są półkoliście wspomnianą siatką.

Podczas okupacji na dziedzińcu kolonii pojawiła się kapliczka z figurą Chrystusa. Podczas
Powstania Warszawskiego na kolonii mieściły się dowództwa Harcerskiego Plutonu 227 i 3. kompanii II Obwodu "Żywiciel" (Żoliborz) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej Plutonu 234 AK Zgrupowania „Żyrafa”.

Powojenna odbudowa z przełomu 1947/48 r. spowodowała istotne zmiany w wyglądzie kolonii. Nadbudowane zostały dwa skrzydła od strony dawnej ul. Stołecznej i ul. Krasińskiego, a sama fasada od strony Stołecznej została bardzo uproszczona i monotonna w stosunku do przedwojennych elewacji.

Burzliwa historia pierwszej X kolonii

20 maja 1948 r. budynek został wydzierżawiony przez Warszawską Spółdzielnię Mieszkaniową. Od tamtej pory dom przy ul. Krasińskiego 20 nazywany był X kolonią. Mimo umów z WSM dom skomunalizowano już w latach 50. W latach późniejszych kolonia zaczęła popadać stopniowo w ruinę. W niedługim czasie budynek został odebrany Spółdzielni na kilka lat w okresie kiedy budownictwo mieszkaniowe zostało upaństwowione. Uchwałą nr 80/57 Rady Ministrów z dnia 15 marca 1957 r. budynek przy ul. Krasińskiego 20 znowu wraca do zasobów WSM. W latach późniejszych budynek został przekazany do zasobu komunalnego.

Powojenna rozbudowa IX kolonii

W latach powojennych WSM przystępuje do budowy kolejnych kolonii w ramach żoliborskiego osiedla. W związku z czym dochodzi do rozbudowy IX kolonii. Dokończono budowę budynku A (Próchnika 8A). Powojenne przedłużenie budynku A (Próchnika 8A) powstało na terenie dawnej Prochowni. Charakterystyczny budynek w kształcie łuku szczytem przedłużono do ul. Sierpeckiej. O ile rozbudowa tego budynku nie różni się od przedwojennej części, to szczególną uwagę zwraca ściana szczytowa od strony ul. Sierpeckiej. Znajduje się tam podcień z ciekawymi detalami architektonicznymi. Znajduje się tam ażurowa ściana z wypalanej cegły o ciekawym wątku, a także kute kraty z detalami przypominającymi logotyp Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej według projektu Barbary i Stanisława Brukalskich. 

Na IX kolonii w 1948 r. powstały także zupełnie dwa nowe kameralne budynki oznaczone literami D i E. Oba budynki zaprojektowano w Stylu’37 z charakterystycznymi drapanymi tynkami. Szczególną uwagę zwracają charakterystyczne ryzality w pionach klatek schodowych. W przeciwieństwie do budynku C wybudowanego tuż przed wybuchem wojny są one asymetryczne. Obok nich znajdują się liczne bulaje. Z kolei elewacja od strony północnej oprócz samych boniowań i tynku drapanego ma ciekawą grę płaszczyzn celem uniknięcia monotonii. Oba budynki różnią się także barwą cegły w partii cokołowej i w linii znajdującej się pod wieńcem koronującym. Zastosowano tu cegłę cementową, która towarzyszyła także na XI, XII i XIII kolonii. Ponadto od strony północnej na ostatniej kondygnacji można zauważyć ogromne przeszklenia w postaci porte-fenêtre, gdzie pierwotnie znajdowały się pracownie dla artystów. W jednej z nich pracownię miała przez wiele lat Barbara Zbrożyna.

Druga X kolonia

Po wielu latach, kiedy budynek Krasińskiego 20 nie był już w zasobach Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej władze Spółdzielni postanowiły wykorzystać numer X kolonii w innym miejscu. Mianowicie postanowiono, że X kolonią będzie część IX kolonii. Było to zasadne z tego względu, że IX kolonia w przeciwieństwie do innych posiadała dwa dziedzińce. Jeden z nich mieści się między budynkiem B VII kolonii a budynkiem A IX kolonii, natomiast drugi dziedziniec znajduje się między budynkami B, C, D i E. W związku z czym w przypadku tego drugiego dziedzińca postanowiono przechrzcić nią na X kolonię. Często można spotkać się z określeniem jej jako X (dawna IX kolonia WSM).