Początki „republiki spółdzielczej”. Historia IV kolonii WSM [Galeria zdjęć]

Układ przestrzenny IV kolonii

Kolonia IV została wybudowana w kwartale ulic: Krasińskiego - Suzina - Płońska (ob. Próchnika) - Trentowskiego (ob. Jaśkiewicza). Brukalscy w tym kwartale zaprojektowali trzy budynki usytuowane wokół wspólnego dziedzińca. Budynek A na planie litery „L” usytuowano wzdłuż ul. Płońskiej i ul. Suzina, budynek B wzdłuż ul. Krasińskiego, zaś C wzdłuż ul. Trentowskiego i ul. Płońskiej. W konsekwencji taki układ budynków tworzył trzy wejścia - dwa od strony ul. Krasińskiego oraz jedno od strony ul. Płońskiej. Zarówno kolonie projektu Zborowskiego jak i IV kolonia Brukalskich były sporą rewolucją w historii polskiej urbanistyki. Był to pionierski etap w procesie rozpadu mieszczańskich kamienic z oficynami i podwórkami tzw. „studniami” do których nie docierało słońce, a współcześnie rozumianym blokiem mieszkalnym. Odejście od budowania oficyn i sprawienie, że każdy budynek będzie budynkiem frontowym stanowiło istotną kwestią zapewnienia jak najlepszego nasłonecznienia poszczególnych mieszkań. Wejścia do budynków podobnie jak na III i V kolonii zaprojektowano od strony dziedzińca, co było istotną zasadą realizowaną w wielu innych modernistycznych założeniach. Istotną kwestią było aby wejścia do budynków wychodziły bezpośrednio na dziedziniec, który był niedostępny dla ruchu kołowego. Sam wygląd elewacji budynków stopniowo ewoluował od pierwszego projektu koncepcyjnego do ostatecznej realizacji. Było to uwarunkowane oszczędnościami.

Pierwsze wizje projektowe i budowa

Pierwotne założenie przewidywało zajęcie części terenu należącego do wojska, na co ministerstwo nie wyraziło zgody. Projektanci zmuszeni byli do zmiany projektu. W pierwotnym założeniu budynki miały posiadać o wiele bogatsze detale architektoniczne. W przypadku budynku B miał być on o jedną kondygnację niższy i posiadać liczne loggie od strony ul. Krasińskiego. W przypadku budynku C jego elewacja była również dużo bardziej awangardowa, gdyż miała posiadać rytmiczne uskoki stanowiące pierzeję ostatecznie nie zrealizowanego pl. Cecory. Ostatecznie odstąpiono od tego pomysłu.

Kamień węgielny pod budowę IV kolonii położono 21 października 1928 r. Budowa budynku A trwała od 1 kwietnia 1929 r. do 1 lipca 1930 r., budynku B od 1 października 1929 r. do 31 grudnia 1930 r., zaś budynku C od 4 kwietnia do 12 grudnia 1932 r.

Ostateczny projekt

W wersji ostatecznej budynek A jest częściowo budynkiem 3 i 4-kondygnacyjnym. Wyższe części występują w skrajnych sekcjach. W nich zaprojektowano mieszkania 3 1/2-izbowe oraz 1-izbowe. Na szczycie od strony ul. Próchnika znajduje się wielki taras oraz betonowa pergola. Na nich przez wiele lat prowadzono przedszkole. Po raz pierwszy w WSM właśnie w tym budynku pojawia się układ galeriowy. Z uwagi na pochyłość terenu wszystkie budynki zostały podzielone na mniejsze sekcje tworząc rytmiczną kompozycję schodzących schodkowo brył. Jest to szczególnie widoczne w perspektywie ul. Krasińskiego, kiedy oglądamy budynek B. W budynku A znajdowały się głównie mieszkania 2-izbowe o powierzchni 40 mkw. Od strony ul. Krasińskiego i ul. Suzina znajdowała się Pierwsza Pralnia Spółdzielcza.

Budynek B w pełni o 4-kondygnacjach ma bardzo skromną elewację od strony ulicy. Natomiast urozmaiceniem jest elewacja od strony dziedzińca, która posiada liczne ryzalitowania. Na szczycie budynku od strony wschodniej znajdowała się Gospoda Spółdzielcza, sklep spożywczy, który zaopatrywał mieszkańców WSM. Sklep potocznie nazywany był „sklepem po schodkach”. Pierwotnie wejście znajdowało się od strony dziedzińca, lecz ze względów praktycznych dobudowano schody od strony ulicy. W budynku zdominowały 72 identyczne mieszkania 3-izbowe o powierzchni 56 mkw, z kolei największe 4-izbowe zaprojektowano na szczytach.

W budynku C zaprojektowano łącznie 95 mieszkań, z czego 56 z nich były to mieszkania 1 ½-izbowe i 28 2 ½-izbowe. Te ostatnie znajdują się w skrzydle północnym, które obsługiwane są dwiema klatkami schodowymi połączonymi galeriami.

Elementem nowatorskim w IV kolonii była dokładnie opracowana część gospodarcza kuchni zaprojektowana przez małżeństwo Brukalskich. Projekt ten został opracowany w 1928 r. nawiązując do tzw. kuchni frankfurckiej.

Na terenie kolonii oddano łącznie 251 mieszkań.

Po wojnie

W połowie lat 60. na terenie kolonii powstała pracownia plastyczna dla dzieci, którą prowadziła Barbara Szydelska.