Niebawem nowy cykl o historii architektury WSM „Żoliborza Centralnego”

Czym jest „Żoliborz Centralny” i skąd taka nazwa?

Dziś Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa „Żoliborz Centralny” z siedzibą przy ul. Próchnika 6 to spółdzielnia wydzielona ponad 30 lat temu z „dużego” WSM z siedzibą przy ul. Elbląskiej 14. Początkowo o WSM-ŻC nazywano osiedlem WSM na Żoliborzu, potocznie określano je także mianem Czerwonego Żoliborza, czy Republiką Spółdzielczą lub Oazą, gdyż to na tym osiedlu zaczęła się cała historia Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Z czasem Spółdzielnia zaczęła budować kolejne osiedla, w tym także na Żoliborzu. Dlatego też coraz ciężej było nazywać je osiedlem żoliborskim, skoro WSM miało coraz więcej osiedli na Żoliborzu. Coraz częściej pierwsze osiedle określano mianem „starego osiedla WSM”, a z czasem pojawiły się określenia: Żoliborz I, II, III i IV (nie mylić z numeracją kolonii na WSM-ŻC).

Wraz z budową kolejnych osiedli, zarządzanie nimi nie mogło być dalej prowadzone z „centrali”, czyli zza biurek siedziby przy ul. Krasińskiego 16. Wraz z budową osiedli na Żoliborzu Zachodnim, a z czasem i w innych dzielnicach, Spółdzielnia musiała powołać Administracje Osiedli, które odpowiadały za zarządzanie danym rejonem. I tak dotychczasowe osiedle żoliborskie nazwano Żoliborzem I, do którego na przełomie lat 50. i 60 dołączyły Kolonia „Mickiewicza”, a także Kępa Potocka. Żoliborzem II nazwano Serek Żoliborski, Kolonię „Żoliborz Południowy” nazywaną również Kolonią „Południe”. Przez lata „Żoliborz Południowy” nazywano potocznie „osiedlem czekoladowym” z uwagi na pierwotną kolorystykę nowych bloków. Z czasem do Żoliborza II dołączyło także Osiedle Krajewskiego, dziś częściej nazywane Kolonią Dymińska. W latach 60. powstała także Administracja Osiedla WSM Żoliborz III. Dziś kojarzone wyłącznie z Sadami Żoliborskimi, pierwotnie obejmowała pierwsze kolonie na Sadach, a także Zatrasie. Z czasem, wraz z rozbudową Sadów Żoliborskich i budową Rudawki, Żoliborzem III określano wszystkie pięć kolonii na Sadach, a na Zatrasie i Rudawkę nazwano Żoliborzem IV.

Na początku lat 90. na Żoliborzu I powstała duża mobilizacja wśród mieszkańców, którzy pragnęli wydzielić się z tak dużej spółdzielni jaką była już w tamtym czasie Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa. Mieszkańcy chcąc samodzielnie podejmować niezależne decyzje, dbając o tożsamość ich osiedla, zadbali o swoją autonomię tworząc niezależną nową spółdzielnię. Trudno było wyrzec się nazwy WSM na osiedlu, gdzie przecież wszystko się zaczęło. Podobnie z resztą trudno też było mówić, że jest osiedlem żoliborskim, skoro były inne osiedla „dużego WSM” na terenie tej samej dzielnicy. W związku z czym od tego momentu nie było to już osiedle Żoliborz I w zasobach „dużej” Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, lecz Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa „Żoliborz Centralny” nazywana w skrócie WSM-ŻC.

O czym będzie ten cykl?

Tego cyklu nie poświęcimy o całości obecnego WSM-ŻC. O kolonii „Mickiewicza” i Kępie Potockiej napiszemy kiedy indziej. Na ten cykl poświęcimy sześć artykułów samym koloniom od nr I do XIII. Pierwszy artykuł poświęcimy I kolonii przy pl. Wilsona. Opowiemy jak wyglądała ona przed wojną, a jak wygląda dzisiaj. Co oprócz mieszkań znajdowało się na niej dawniej, a co znajduje się tam obecnie. Drugi artykuł będzie poświęcony kolejnym czterem koloniom, które dały początek zabudowy trójkątnemu kwartałowi położonemu między ul. Słowackiego - ul. Krasińskiego - ul. ks. Popiełuszki (d. Stołeczną). Kolejna publikacja będzie dotyczyła VI kolonii - w szczególności poświęcona będzie budynkowi kotłowni, ale i wielu innym budynkom, które niegdyś znajdowały się tam, albo miały znajdować i co znajduje się na VI kolonii obecnie. Kolejny artykuł poświęcony będzie VII, VIII i IX kolonii, które były ostatnimi zespołami zrealizowanymi przed wybuchem II wojny światowej. Piąty artykuł poświęcimy X kolonii. Gdzie znajdowała się ona kiedyś, a gdzie znajduje się dziś? Szóstą publikacją  cykl o architekturze będzie historia XI, XII i XIII kolonii, zrealizowanych zaraz po wojnie. A ostatnią zamykającą cały cykl będzie Społeczny Dom Kultury z Teatrem Komedia. 

Historia wspaniałego osiedla od podszewki

WSM „Żoliborz Centralny” to unikatowy układ urbanistyczny i zespół budowlany zrealizowany przez najwybitniejszych architektów nurtu modernistycznego w okresie dwudziestolecia międzywojennego oraz pierwszych lat powojennych. Kompozycja przestrzenna, a także skala zabudowy stanowią jedne z największych osiągnięć polskiej urbanistyki XX wieku. Projektantami poszczególnych kolonii byli: Brunon Zborowski, Barbara i Stanisław Brukalscy, Juliusz Żakowski, Jan Olaf Chmielewski, a w latach 50. także Józef Bubicz, Kazimierz Thor oraz Jacek Nowicki. Zespół architektoniczno-budowlany wraz z zielenią WSM „Żoliborz Centralny” został wpisany do rejestru zabytków dnia 15 lipca 1992 r., nr wpisu 1502. 

Inne artykuły tego autora: